• Энэ хурлыг хийх болсон шалтгаан нь хариуцлагатай бичил уурхайчдыг бий болгож төлөвшүүлэх, хөдөө орон нутагт ажлын байр бий болгох, ядуурлыг бууруулах зорилгоор Засгийн Газрын 151 дүгээр тогтоолоор батлагдсан журам, хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа бичил уурхайчдыг харлуулах, уул уурхайн талаарх сөрөг үр дагавартай мэдээлэл явуулж, нэр хүндэд халдаж байгааг буруушааж байна. Гэхдээ бичил уурхайн нэрээр хууль бус үйл ажиллагаа явуулж буй явдал Монгол улс даяар байхгүй биш, байгаа асуудал.

• Дархан-Уул аймаг нь уул уурхайн тал дээр их эмх цэгцтэй явж байгаа аймгуудын нэг. Монгол Улсын хэмжээнд Баянхонгор аймаг нэлээн эмх цэгцтэйд тооцогддог. Үүний дараа манай Дархан-Уул аймаг ордог.  

• Дархан-уул аймгийн хувьд уул уурхайн үйл ажиллагаа Шарын гол суманд явагдаж байна. Одоогоор тус сумын хэмжээнд зургаан бичил уурхай гэрээ байгуулж, тэднээс дөрөв нь энэ жил үйл ажиллагаагаа явуулж, хоёр нь хараахан ажлаа эхлээгүй байна.

• 1990-ээд оны үед Засгийн Газрын “Алт-1” хөтөлбөрийн хүрээнд үйлдвэрлэлийн аргаар олборлолт хийгээд, нөхөн сэргээлт хийгдээгүй орхисон газрууд манай Шарын гол суманд их бий. Үүний зургийг татаж, сарны гадарга шиг гэж ард иргэдэд буруу ойлголт өгснөөс, өнөөдөр бичил уурхай эрхлэгчид маш их юмыг сонсч, үүрч явна.

• Бид хуулийн хүрээнд үе шаттайгаар үйл ажиллагаа явуулаад, гэрээ хэлцэл бүх юмаа хийгээд явж байгаа. Энэ нөхцөлд ямар нэгэн зэмлэл, шийтгэл хүлээмээргүй байна.

• Бичил уурхайчид 1-2 га газарт, сайндаа л 5 га газарт үйл ажиллагаа явуулдаг.  

• Үндсэн хуулиар олгогдсон баялгийн тэгш хуваарилалт буюу ард түмний өмчөөс хүртэх ганц боломж энэ бичил уурхай. Бусад ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй компаниас ард иргэд хүртэж чаддаггүй.

• Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй компаниудын аймаар болгоод орхисон газрын нөхөн сэргээлтийн асуудлыг ерөөсөө хөндөж ярихгүй байгаа атлаа манай Шарын голын хувьд ерөөсөө л энэ бичил уурхайг яриад байна.

• Техникээр ухдаг гурван нөхөрлөл ажиллаж байгаа. Газрын онцлог нь хүнд. Битүү устай газарт яалт ч үгүй 3500м3-ээ бариад, техникээ ашиглаж байгаа.

• Бичил уурхай дөрөвхөн газар байгаа. Тийм 7-8 газар ухаад байгаа юм байхгүй. Хэрвээ байгаа бол манай мэргэжлийн байгууллагууд, хууль хяналтын байгууллагууд...  Энэ чинь эзэнгүй биш шүү дээ. Бүхэл бүтэн сумын ЗДТГ, аймгийн тамгийн газар тэр чигтээ ажиллаж байна. Эдэнд ч бас амаргүй байна.  

• Албан бусаар, хууль бусаар үйл ажиллагаа явуулсан юм ор тас байхгүй гэдгийг хэлье.

• Сурвалжилга хийсэн нэр бүхий хэвлэлийнхний хувьд ирэхээсээ өмнө бидэнтэй огт холбогдоогүй. Хэрэв хүмүүс ирэхээр бол бензин тосны мөнгө өгчөөч ээ гэдэг. Гэтэл ямар ч тийм юмгүй давхиж ирээд л... Энэ захиалгатай. Бид хоорондоо тэгж ярьдаг. Яах гэж ирсэн юм мэдэхгүй.

• Үйл ажиллагаа явагдаж байгаа үедээ хүн амын орлогын албан татвар, нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгалуудыг төлдөг. Хүн амын орлогын албан татварыг нэг хүн сард 10.000 төгрөгөөр төлж, сум хөгжүүлэх санд төвлөрүүлж, татварын байцаагч газар дээр нь Төрийн банкаа авч очоод ажилладаг. Ийм зохион байгуулалтанд орчихсон байгаа.

ТА ХИЧНЭЭН УДАА БИЧИЛ УУРХАЙ ЭРХЛЭХЭЭР ГАЗАР АВЧ БАЙСАН БЭ? 

- Хоёр удаа. Би “Буянтын хөндийн Шарын гол” нөхөрлөлийн тэргүүний ажлыг давхар хийдэг. Тэгээд хоёр удаа авсан. Нэг нь 2009 онд Буянтад 1,8 га газар авч, дөрвөн жил үйл ажиллагаа явуулаад нөхөн сэргээлтийг хийж хүлээлгэн өгсөн. Дараа нь 2017 онд Шар хөтөл гэх газарт 5 га газар аваад одоо нөхөн сэргээлт хийгээд явж байна.

ЭНЭ ХУГАЦААНД МОНГОЛ БАНКИНД ХИЧНЭЭН КГ АЛТ ТУШААСАН БЭ?

- Одоогоор 10-аад кг алт тушаасан. Энэ жилийн хувьд үйл ажиллагаа жигдрээгүй болохоор нэг их тушаасан юм байхгүй. Зургаадугаар сараас хойш 300-400 гр алт тушаасан байна. Нөхөн сэргээлтийн үйл явцаас гарч байгаа нь энэ.

НИЙТ ХЭДЭН ХҮН АЖИЛЛАЖ БАЙГАА ВЭ?

- Одоогийн байдлаар манайх 50-аад хүнтэй.  

300 ГР ГАРУЙХАН АЛТНЫ ТӨЛӨӨ ГАЗАР СЭНДИЙЧЛЭЭ ГЭХ АСУУДАЛ ЯРИАД БАЙСАН?

- Энэ ийм. 1000 гаруй хүн өмнө нь ажиллачихсан хуучин “Алтан Дорнод” компаний газар дээр ажилласан шүү дээ. Ер нь бичил уурхайд эв эрүүл газар ерөөсөө олгодоггүй. Дандаа ухаад хаяад явсан газрын хаягдлыг ухаж байдаг.  

НИНЖА НАРЫГ ӨӨРИЙНХӨӨ ДЭГ ЖУРМАНД ОРУУЛААД АЖИЛЛАЖ БОЛДОГГҮЙ ЮМУУ? ТА НАРТАЙ НЭГДЭХГҮЙ БАЙНА УУ, ЭСВЭЛ ХҮЛЭЭЖ АВАХГҮЙ БАЙНА УУ?

- Нинжа нарыг өөрсдөдөө нэгтгэх нь бидний өдөр тутмын толгойны өвчин болоод байна. Нинжа нь дотроо хоёр янз. Нэг нь гар аргаар алт олборлогчид буюу түмпэнгээ үүрээд дуртай газраа ухаад явдаг хэсэг. Нөгөө нь техникжсэн нинжа нар. Тэд угаасаа хариуцлагатай бичил уурхайн холбоонд нэгдэх сонирхолгүй байдаг. Тэдний нарын араас хөөцөлдөөд, бид нэлээд тэмцэж байгаа. Гэвч дийлдэхгүй, энд тэнд шөнөөр очоод ухчих юм.

Гэхдээ одоогийн байдлаар манайд учиргүй шанага тавиад олборлочихсон техниктэй нинжа нар байхгүй. Харин Зүүнхараа, Баруунхараагийн чигт байгааг Шарын голынх гэж хардаг.

ЭРҮҮЛ ГАЗАР УРУУ ОРЛОО ГЭСЭН АСУУДАЛ БАЙДАГ?

- Тийм ямар ч боломж байхгүй. Яагаад гэхээр мэргэжлийн байгууллагууд цэг солбицлыг нь тогтоож, шар тэмдэг тавьж өгдөг. Энэ тэмдгээс гадна хувь хүмүүсийн ухаад орхисон эвдэгдсэн газрууд залгаа байж байдаг. Тэгэхээр сүүлийн үед аймгийн МХГ, Байгаль орчноос өөрсдийнхөө шар тэмдэгнээс гадуур байгаа эвдэгдсэн талбайг тодорхой хэмжээгээр боломжоороо нөхөн сэргээгээрэй гэх зөвлөмжийг өгч байгаа.

ЦААШИД БИЧИЛ УУРХАЙ ЭРХЛЭХ БОЛОМЖТОЙ ХИЧНЭЭН ГАЗАР БАЙГАА ВЭ? ТӨЛӨВЛӨЧИХСӨН ГАЗРУУД БИЙ ЮУ? 

- Манай Шарын гол өөрөө их онцлогтой, уул уурхайн өлгий нутаг. Дээр нь эвдэгдсэн талбай ихтэй. Энэ үлдсэн зүйл, хаягдлаар нь бид амжиргаагаа залгуулж, нөхөн сэргээлт хийгээд явж байна. Тэгэхээр энэ газар дуусах юм бол тэгээд зогсоно. Яг одоогийн байдлаа Шарын гол сумын нутагт дахин зургаан газарт хүсэлтээ өгчихсөн байгаа. Зургаан нөхөрлөл гэсэн үг.

ХОЁР НӨХӨРЛӨЛИЙН ЗӨВШӨӨРӨЛ ЦУЦЛАГДСАН. ЯАГААД ЦУЦЛАГДСАН БЭ?

- 2018 оны намар гурван нөхөрлөлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл цуцлагдсан. Эдгээр нь талбайдаа хятадуудыг оруулж ажиллуулж байсан. Мөн талбайгаа хэтрүүлсэн байсан. Хууль хяналтын байгууллагууд шалгаж байгаа.